ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Ή COVID-19: Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΗΜΕΡΑ

Δημήτρης Καραγιάννης, Ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, Καθηγητής Πανεπιστημίου Frederick Κύπρου
“Βεβαιότητες που χτίστηκαν στους καιρούς της αβεβαιότητας”

“Στην παγκοσμιοποιημένη μεταμοντέρνα κοινωνία που επικρατεί το politically correct δεν είναι και τόσο σωστό να μιλάς για βεβαιότητες.
Στους καιρούς της παγκόσμιας πανδημίας που τα πάντα είναι ρευστά και απρόβλεπτα δεν είναι και τόσο σωστό να αναφέρεσαι σε βεβαιότητες.
Θα τολμήσω όμως να αναφερθώ σε βεβαιότητες που χτίστηκαν αυτά τα χρόνια της αβεβαιότητας.
Η αναζήτηση διαχρονικών βεβαιοτήτων, δηλαδή διαχρονικών αξιών αποτελεί σημαντικό ενδιαφέρον μου, αφού εργάζομαι με νέους που έχουν κληθεί να υπάρξουν μαζί με τα ψηφιοποιημένα συστήματα, με την καθοδήγηση αλγόριθμων που δεν είναι ορατοί, και μελλοντικά συνεργαζόμενοι με τα ρομποτοειδή που δεν θα κάνουν λάθη, όπως οι άνθρωποι.
Αυτές οι βεβαιότητες που ίσως θα μπορέσουν να τις αξιοποιήσουν επόμενες ανθρώπινες γενιές που θα ζήσουν μετά από την πλήρη αμφισβήτηση των αξιών που στηρίξαν και έδωσαν νόημα στη ζωή πολλών – πολλών περασμένων γενιών.
1η βεβαιότητα: Ο αναγκαστικός εγκλεισμός στην εποχή της καθολικής καραντίνας βεβαιώνει το αληθές της διαχρονικής αξίας των σημαντικών άλλων στη ζωή μας.
Καταγράφηκε η σημασία των διαχρονικών οικογενειακών σχέσεων. Καταγράφηκε η σημασία του να έχεις χρόνο με τους αγαπημένους σου, ώστε να μοιραστείς όχι μόνο τα προβλήματα, αλλά και τις σημαντικές στιγμές οικειότητας. Αυτοί που είχαν δημιουργήσει ισχυρές προσωπικές σχέσεις, ανέπτυξαν και δυνατότητες να τις κρατήσουν παρά τους περιορισμούς.
Το πρόβλημα δεν ήταν στους μοναχικούς ηλικιωμένους μόνο, όπως έχει καταγραφεί. Το πρόβλημα αφορούσε τους νέους ενήλικες 30 -45 ετών που ήσαν μοναχικοί. Αυτοί που δεν μπορούσαν πια να εργαστούν από κοντά, παρά μόνο από διαδικτυακές πλατφόρμες. Αυτοί που δεν μπορούσαν να έχουν κοινωνικές επαφές, ούτε και διασκέδαση και ερωτικές σεξουαλικές ευκαιριακές σχέσεις που κάλυπταν τα κενά τους σε διαφορετικούς καιρούς.
2η βεβαιότητα. Τα κλειστά συστήματα πεθαίνουν. Τα συστήματα δηλαδή που είτε ευρίσκονται σε περιορισμό εξ αιτίας αντίξοων συνθηκών, είτε τα συστήματα που επιλέγουν την κλειστότητα ως αμυντικό μηχανισμό, απέναντι στους υποτιθέμενους εχθρούς.
Αυτό δεν αποτελεί μια ψυχολογική θεώρηση, αλλά την μεταφορά της γνώσης της φυσιολογίας της μονάδας ζωής που είναι το κύτταρο. Το κύτταρο περιβάλλεται από την κυτταρική μεμβράνη, η οποία δεν μπορεί να είναι ανοιχτή, δίχως όρια, γιατί το κύτταρο θα χυνόταν στον διάμεσο ιστό. Η κυτταρική μεμβράνη δεν μπορεί να είναι ούτε κλειστή γιατί αυτό θα οδηγούσε επίσης στον θάνατο του κυττάρου. Είναι εκλεκτικά ημιδιαπερατή που επιτρέπει μέσα από πολύπλοκους απαιτητικούς μηχανισμούς την επικοινωνία με τα υπόλοιπα κύτταρα, δίχως να χάνει την αυτονομία του.
Άτομα, ζευγάρια, οικογένειες, κοινωνικές ομάδες, επαγγελματικές ομάδες, θρησκευτικές κοινότητες, εκπαιδευτικά προγράμματα, κράτη και οικονομίες δεν μπορεί να κλειστούν στα όριά τους και να μην είναι θνησιγενή. Η ανάπτυξη δεν είναι μόνο οικονομική συνιστώσα, είναι και κυρίως πνευματική. Η ανθρώπινη οντότητα είναι κοινωνική. Η ταυτότητα όλων μας είναι αλληλεπιδραστική. Χτίζεται στις ανθρώπινες σχέσεις. Εκείνος που δεν έχει την ανάγκη των άλλων ή θηρίο θα είναι ή θεός, μας έχει μιλήσει ο αρχαίος προπάτοράς μας.


3η βεβαιότητα. Δεν μπορούμε με την αναζήτηση της όποιας ευημερίας υλικής τάξης να καλύψουμε το πανανθρώπινο αίτημα της ευτυχίας. Είναι κάποιες στιγμές που τα όποια υλικά αποχτήματα, που είναι επιθυμητά και διευκολύνουν τη ζωή μας, χάνουν τη δυνατότητά τους να είναι ευεργετικά. Αποτελούν την αναγκαία, αλλά όχι την ικανή συνθήκη για την ανθρώπινη ευτυχία. Οι ασθενείς των θαλάμων covid που επέζησαν το γνωρίζουν καλά.
4η βεβαιότητα. Η συνειδητοποίηση ότι τα δεν υπάρχουν τοπικά προβλήματα, αφού είναι πανανθρώπινα. Δεν αποτελεί ευφυολόγημα ότι το πέταγμα της πεταλούδας στον Αμαζόνιο, επηρεάζει τη ζωή μας. Έμοιαζε πολύ μακρινή η απόσταση του εργαστηρίου στη Ουχάν της Κίνας από το σπίτι μας στην Ελλάδα. Όμως δεν ήταν. Το κομβόι των φέρετρων στο Μπέργκαμο ήταν εφιαλτικό, αλλά έμοιαζε πολύ αποστασιοποιημένο από τα δικά μας γεγονότα και για κάποιους συνωμοσιολόγους καταγραφόταν και ως σκηνοθετημένο. Όμως τόσο καιρό μετά οι ΜΕΘ του δικού μας ΕΣΥ είναι γεμάτες.
5η βεβαιότητα. Όλοι ανήκουμε στην κοινή ανθρώπινη μοίρα που η φθορά και ο θάνατος είναι η αναμφισβήτητη πρώτη αλήθεια. Οι ιατροί, το νοσηλευτικό προσωπικό και οι εθελοντές που έχουν σταθεί δίπλα στον ανθρώπινο πόνο, όχι τεχνοκρατικά, αλλά ουσιαστικά, δεν μπορούν να κάνουν το ηλίθιο σχόλιο του γιατί να το πάθω αυτό εγώ, όταν το έχουν συναντήσει σε χιλιάδες άλλους ανθρώπους που έζησαν το ίδιο πρόβλημα. Οι άνθρωποι που μετέχουν στις δυσκολίες και στα προβλήματα των άλλων έχουν κάνει το ψυχικό εμβόλιο απέναντι στις δυσκολίες που εκ των πραγμάτων θα έλθουν και στις δικές τους ζωές.


6η βεβαιότητα. Το τραύμα σωματικό ή ψυχικό μπορεί να αποτελέσει την ταφόπλακα στις ζωές των ανθρώπων, ιδίως όταν χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για παραίτηση. Η όποια νόσος, η όποια αναπηρία, η όποια συναισθηματική, σωματική, ψυχική κακοποίηση, τα όποια κοινωνικοοικονομικά πλήγματα μπορούν να αποτελέσουν αιτιολογικό ή εκλυτικό παράγοντα για την εμφάνιση ψυχικής διαταραχής από την πιο ήπια εμφάνιση έντονου άγχους, μέχρι την πιο σοβαρή που μπορεί να οδηγήσει μέχρι την αυτοκτονία.
7η βεβαιότητα. Οι ίδιες αιτίες – τραύματα που κάποιους τους οδηγούν στην ισοπέδωση, μπορεί να γίνουν παράγοντες ευεργετικοί στις ζωές των ανθρώπων που αποφασίζουν να τις μεταβολίσουν και να τις υπερβούν. Η δυνατότητα ανάπτυξης ψυχικής ανθεκτικότητας αποτελεί ερευνητέο παράγοντα στη σύγχρονη ψυχιατρική, δηλαδή η αναζήτηση του ψυχικού ανοσοποιητικού μηχανισμού που αναπτύσσει την άμυνα του οργανισμού απέναντι στους ψυχοεπιβαρυντικούς παράγοντες.
Φαίνεται ότι η ψυχική ανθεκτικότητα δημιουργείται είτε σε βιώματα αυθεντικής αγάπης στα πρώτα παιδικά χρόνια, είτε εκεί που η πλήρης απουσία υποστηρικτικού συστήματος οδήγησε στη δημιουργία όρκων ζωής.
8η βεβαιότητα. Η ψηφιακή τεχνολογία ήλθε για να μείνει. Οι παλιοί καιροί δεν θα ξαναγυρίσουν. Τα ψηφιακά ολογράμματα θα μας συντροφεύουν. Τα ρομποτοειδή ήδη έχουν αναπτύξει συναισθηματική νοημοσύνη. Τα ψηφιακά προγράμματα καταργούν θέσεις ιατρών και όχι μόνο. Καινούρια ανείπωτα ερωτήματα θα προκύψουν που πριν λίγο καιρό έμοιαζαν αδιανόητα. Ο άνθρωπος θα μείνει κλεισμένος στα υπόγεια των παλιών καλών καιρών; Θα χαθεί στα λαγούμια της εικονικής πραγματικότητας; Θα παραδοθεί στη γενικευμένη αυτοϊκανοποίηση της κάλυψης των ατομικών αναγκών για άκοπη ευχαρίστηση; Ή θα αναπτύξει και άλλες δυνατότητες πνευματικές και διανοητικές που θα του επιτρέψουν, όπως πέρασε από τα σπήλαια στις πνευματικές αναζητήσεις, να έχει και συνέχεια. Για μένα αυτό αποτελεί επίσης βεβαιότητα, αλλά βέβαια είναι και το ζητούμενο της επόμενης ημέρας.
9η βεβαιότητα. Η ανθρώπινη ύπαρξη και οι ψυχικές λειτουργίες της δεν μπορούν να εξετάζονται μονοδιάστατα, αλλά απαιτούν την βιο-ψυχο- κοινωνική μελέτη. Δεν μπορούμε να βάζουμε ψυχιατρικές διαγνώσεις πχ της κατάθλιψης θεωρώντας ότι περιορίζεται μόνο στους νευρομεταβιβαστές της σεροτονίνης, αγνοώντας τα ενδοψυχικά δυναμικά, καθώς και το κοινωνικό πλαίσιο που περιβάλλει τον συγκεκριμένο άνθρωπο. Δεν μπορούμε να ψυχιατρικοποιήσουμε τον άνθρωπο που δυσκολεύτηκε κάτω από τις πολύ σκληρές συνθήκες που κλήθηκε να αντιμετωπίσει, τον άνθρωπο που αγχώνεται για να αντιμετωπίσει τις αντίξοες συνθήκες, τον άνθρωπο που πενθεί.
10η βεβαιότητα. Δεν μπορούμε να αναφερόμαστε στην ανθρώπινη ζωή δίχως να αναφερόμαστε στο κυρίαρχο υπαρξιακό ερώτημα της αναζήτησης προσωπικού νοήματος. Το ερώτημα είναι πανανθρώπινο, η απάντηση προσωπική. Η ανάδειξη της υπαρξιακής συνιστώσας αναζητά την ύπαρξη νοήματος απέναντι στη φθαρτή ατομικότητα. Ένα νόημα που έχει να επιτευχθεί τόσο σε προσωπικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο”