Έχει επανειλημμένως τονιστεί, η σημασία των κριτηρίων για την επιλογή των θετών γονιών και ακόμα περισσότερο η ανάγκη της προετοιμασίας και της συναισθηματικής στήριξής τους.

Τι γίνεται όμως όταν η υιοθεσία τελείται αυθαίρετα και χωρίς την μεσολάβηση και στήριξη κάποιας υπεύθυνης ομάδας ειδικών ;

Η δική μας ανακοίνωση αφορά την μελέτη 10 περιπτώσεων υιοθετημένων παιδιών που προσήλθαν στο Κέντρο Παιδοψυχικής Υγιεινής Ι.Κ.Α., στην τελευταία τριετία (1985-1987) και για λόγους φαινομενικά άσχετους προς το θέμα της υιοθεσίας τους.
Κατά την μελέτη των περιπτώσεων μας, με έκπληξη διαπιστώσαμε ότι από τις 10 οι 8 έγιναν με απ΄ ευθείας διαπραγματεύσεις μεταξύ των φυσικών και θετών γονιών. Οι υπόλοιπες δύο περιπτώσεις αφορούσαν ανάδοχους γονείς που μετά την πάροδο ετών έκαναν πράξη υιοθεσίας.

Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο μερών γίνονται με απόλυτη μυστικότητα, που καλύπτει τις ενοχές και τις φοβίες τόσο των φυσικών όσο και των θετών γονιών.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της υιοθεσίας του Χρήστου. Οι γονείς του ήταν ένα νεαρό άγαμο ζευγάρι. Μετά από διαπραγματεύσεις αποφασίστηκε να κλειστεί η φυσική μητέρα στο σπίτι της θετής καθ΄όλη την διάρκεια της εγκυμοσύνης, ενώ επίσημα θα έλειπε στο εξωτερικό. Οι θετοί γονείς θα πλήρωναν ένα σημαντικό οικονομικό ποσό στους φυσικούς. Κατά την διάρκεια της κύησης έγιναν πολλοί καυγάδες μεταξύ των δύο μητέρων με αφορμή το γεγονός ότι η φυσική έπινε και κάπνιζε (αλλά βεβαίως πολλά θα μπορούσαμε να συζητήσουμε για το τι παιζόταν στο υποσυνείδητο των δύο γυναικών….). Ο τοκετός έγινε σε μια ιδιωτική επαρχιακή κλινική και δηλώθηκαν ψευδώς τα στοιχεία της θετής μητέρας.

Βέβαια το γεγονός της απόκρυψης εκφράζει μια στάση ζωής για την οποία κύριος αμυντικός ψυχολογικός μηχανισμός είναι η άρνηση. Ακόμα συνεπάγεται patterns οικογενειακών σχέσεων που εκφράζονται με τη ρήση ότι «καλύτερα να μη λέγονται κάποια πράγματα γιατί κινδυνεύουν οι σχέσεις»’ και βέβαια ένα τέτοιο pattern που κάποτε εκφράστηκε με την άρνηση του ότι «αυτό το παιδί δεν το γέννησα αλλά το υιοθέτησα» μπορεί να εκφραστεί και με την άρνηση του ότι «κάποτε αυτό το παιδί έχει δικαίωμα να μεγαλώσει και να φύγει από κοντά μου». Με ένα τέτοιο όμως pattern συμπεριφοράς ζει κανείς επιφανειακά ήρεμα, οι άλλοι γύρω του μπορεί να τον ζηλεύουν αλλά αυτός ζει διαρκώς στον φόβο της αποκάλυψης και έτσι η ζωή του πλημμυρίζει στο άγχος. Σ΄ αυτήν την ανυπόφορη κατάσταση ζει και η θετή μητέρα της Παρασκευής, η οποία μιλώντας για το γεγονός της υιοθεσίας στην Κοινωνική Λειτουργό είπε ανάμεσα σε αναφιλητά «Αλίμονο αν κάποιος πει στην Παρασκευή ότι είναι υιοθετημένη’ θα τον σκοτώσω. Ναι, να είστε σίγουρη ότι θα τον σκοτώσω και να το΄χετε και σεις υπ΄όψιν σας»…

Αλλά τι μπορεί να επακολουθήσει αν το γεγονός κάποια στιγμή αποκαλυφθεί; Εδώ έχουμε την περίπτωση της Αγλαΐας, από τις πιο τραγικές περιπτώσεις.

Η Αγλαΐα είναι υιοθετημένη, χωρίς όμως πράξη υιοθεσίας. Την πήραν οι θετοί γονείς σε ηλικία 2 μηνών και την έγραψαν στο Ληξιαρχείο σαν δικό τους παιδί. Γενικά η Αγλαΐα ήταν ένα δειλό, συνεσταλμένο παιδί και δεν συμμετείχε σε ομαδικά παιχνίδια.
Όταν ήταν 12 χρονών άκουσε τυχαία ότι ήταν υιοθετημένη και ζήτησε διευκρινήσεις. Η μητέρα όμως το διέψευσε.

Στα 18 της έμαθε ότι ο ξάδερφος της ήταν υιοθετημένος και ταράχτηκε. Ζήτησε να βεβαιωθεί για την δική προέλευση. Η μητέρα πλέον της αποκάλυψε αυτό που έπρεπε να κάνει πριν από πολύ καιρό. Μετά την αποκάλυψη η Αγλαΐα ένιωσε συγκλονισμένη και άρχισε να βρίζει την μητέρα της. Εκείνο τον καιρό έδινε Πανελλαδικές Εξετάσεις και ενώ ήταν καλή μαθήτρια απέτυχε. Ταυτόχρονα άρχισε να παρουσιάζει φοβίες και να εκφράζει παραληρητικές ιδέες διώξεως για τις οποίες και νοσηλεύτηκε….
Ένα ακόμα εύρημα το οποίο μας απασχόλησε είναι οι ηλικίες των θετών γονιών. Γνωρίζουμε βέβαια όλοι ότι οι θετοί γονείς είναι συνήθως μεγαλύτεροι από τους φυσικούς γονείς, αφού αρχικά θα πρέπει να πιστοποιηθεί το γεγονός της αδυναμίας τους στο να τεκνοποιήσουν.

Αλλά και εδώ τα πράγματα είναι ακόμα πιο εντυπωσιακά. Ενώ ο Μέσος Όρος ηλικίας των μητέρων στην Ελλάδα, όπως φαίνεται από τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, είναι 25,2 και του πατέρα 29,7 στις δικές μας περιπτώσεις οι ηλικίες ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερες. Έτσι για τις μητέρες ο Μέσος Όρος ήταν 43,5 και για τους πατέρες 50,2.

Αυτό το γεγονός της μεγάλης ηλικίας των θετών γονιών μπορεί να δικαιολογεί εν πολλοίς την αδυναμία απόκτησης ενός θετού παιδιού μέσα από νόμιμες διαδικασίες ή μπορεί όμως να σημαίνει κάποια άλλα ψυχικά δυναμικά του ζευγαριού. Όμως το γεγονός παραμένει κρίσιμο.

Η Παρασκευή των 13 χρόνων έχει ένα πατέρα 77 χρόνων, η Άννα των 14 χρόνων ένα πατέρα 71 χρόνων και η Κατερίνα 15 χρόνων ένα πατέρα 79 χρόνων.

Άραγε όλα αυτά να είναι άσχετα με το τελευταίο μας εύρημα ότι τα 5 στα 10 παιδιά είχαν παραπεμφθεί στο Κέντρο μας για διαταραχή συμπεριφοράς;

Νάναι τυχαίο το γεγονός ότι αντίστοιχα προβλήματα συμπεριφοράς έχει διαπιστωθεί ότι παρουσιάζουν και παιδιά μεταναστών που ανατράφηκαν από τους παππούδες τους;

Η μεγάλη ηλικία σημαίνει προβλήματα σωματικής υγείας, σημαίνει ελάττωση της προσαρμοστικότητας σε νέες καταστάσεις, σημαίνει κάποια απόσυρση από τον κοινωνικό περίγυρο, σημαίνει ίσως και προετοιμασία για τον θάνατο.
Πως όλα αυτά θα συνδυαστούν με ένα παιδί που απαιτεί συνεχή κινητικότητα και προσαρμοστικότητα;

Είναι διαφορετικό το να δίνεις στοργή σαν παππούς και διαφορετικό το να έχεις αποκλειστική ευθύνη του παιδιού σαν γονιός.

Θα ήταν άδικο να επιτεθούμε στον πατέρα της Κατερίνας (79 χρόνων) που ανησυχεί για το ότι τα σχολεία είναι μεικτά… Θα ήταν άδικο να μην κατανοήσουμε τον πατέρα της Παρασκευής (77 χρόνων) που υποφέρει από ρευματισμούς και έτσι συνεχώς ξαπλώνει. Όμως δεν μπορούμε παρά και να κατανοήσουμε και την Παρασκευή που δεν το ανέχεται και διαρκώς τον προκαλεί και τον βρίζει.

Και ακόμα η μεγάλη ηλικία των θετών γονιών σημαίνει και μεγάλες προσδοκίες από τα παιδιά τους. Βιάζονται να τους δώσουν όσα πιο πολλά μπορούν και τα πιέζουν γιατί φοβούνται ότι κάποτε, ίσως και γρήγορα, να μη μπορούν να τους δώσουν. Αλλά ταυτόχρονα περιμένουν πολλά. «Σου δίνω τώρα όσο πιο πολλά μπορώ και περιμένω να μου δώσεις και συ ότι θα χρειαστώ». Και αυτή η πίεση θα φέρει πολλές αντιδράσεις εκ μέρους του παιδιού, που για τον ευαισθητοποιημένο παιδοψυχίατρο, η εκδήλωση διαταραχής συμπεριφοράς είναι πολύ συχνά ένα καταθλιπτικό ισοδύναμο.

Θα τελειώσω με δυο παραδείγματα.

Η Αφροδίτη, 9 χρόνων, που ήρθε για διαταραχές συμπεριφοράς επειδή ενώ στο σχολείο είναι πολύ καλή, στο σπίτι είναι νευρική και επιθετική, είπε στην ψυχολόγο για μια εικόνα του C.A.T. :
“Η μαμά λαγουδίνα καθότανε στο κρεβάτι της λυπημένη γιατί ήταν άρρωστη και το παιδί της δεν την περιποιούτανε καθόλου, γιατί ήτανε κακό παιδί. Εκείνη λοιπόν αποφάσισε να φύγει από το κουνελόσπιτο και να πάει να ζήσει στο δάσος. Τότε το παιδί, αφού έφυγε η λαγουδίνα, λυπήθηκε πολύ και πήγε να τη βρει να την φέρει σπίτι για να την φροντίζει”.

Και η Άννα, 14 χρόνων, ήρθε γιατί, κατά τους θετούς γονείς, είναι εχθρική και απότομη, ενοχλείται με το παραμικρό, είναι αντιδραστική και φέρεται άσχημα στο κοινωνικό της περιβάλλον.
Η προβληματική του test του TAT έδειξε για την Άννα ότι «Σου έχουν αναθέσει ένα δύσκολο έργο, δεν μπορείς να το κάνεις και σκέφτεσαι τις συνέπειες που θα υπάρξουν αν δεν το κάνεις.
Μ΄ αυτό το έργο θέλεις να ευχαριστήσεις τους γονείς που κάνουν θυσίες για σένα.

Όμως ο ένας γονιός είναι τυραννικός και ο άλλος άρρωστος και προσπαθείς να τον βοηθήσεις. Αλλά ελπίδες γιατρειάς δεν υπάρχουν.

Νιώθεις ότι έχεις εμπλακεί σε ένα πόλεμο και δεν το αντέχεις. Βρίσκεσαι σε ένα σκοτεινό μέρος και προσπαθείς να βγεις σκεφτόμενος τις ομορφιές της ζωής».

Συνοψίζοντας, θα πρέπει να τονίσουμε ότι εδώ έγκειται η απαίτηση για συστηματική εργασία των ειδικών πριν αλλά και μετά την υιοθεσία: Στο να εργαστούν έτσι ώστε να λυθεί ο «πόλεμος» χωρίς να υπάρξει ηττημένος, αλλά μόνο άνθρωποι που θα ζουν «τις ομορφιές της ζωής».

Δημήτρης Καραγιάννης
Διεθνές Συνέδριο Υιοθεσίας, Αθήνα 1987